Referat wygłoszony podczas II Zjazdu Konfesyjnych 2021.
W I liście do Koryntian 10:6 znajdujemy słowo, które jest istotne dla zrozumienia typologicznej metody interpretacji Pisma Świętego: "...A to stało się dla nas wzorem,". Greckie słowo τύποι zostało przetłumaczone na język polski jako wzór. Chodzi tu o język figuratywny, obrazowy. Opisy, historie zawarte w księgach Starego Testamentu zawierają schematy, dzięki którym same stają się obrazami. Jezus Chrystus, a później apostołowie łączą je w jedną całość. Nazywamy taką metodę typologią. Na przykładzie Ogrodu Eden oraz opisu stworzenia człowieka postaram się pokazać jak takie "wzory" układają narrację Pisma Świętego w jedną całość.
Pierwsza narracja Stworzenia.
Już na samym początku księgi Rodzaju jawi się nam schemat stworzenia świata. Nie jest to po prostu 7 dni stworzenia. Raczej grupy dni. Dla łatwiejszego zapamiętania podzielę je według wzoru: 3+3+1=7.
W pierwszym dniu Bóg stworzył niebo i ziemię oraz światłość (wer. 1-5). Światłość powstała z wypowiedzi Bożej. Bóg orzekł, że jest dobra i została oddzielona od ciemności, i nazwana dniem, ciemność zaś nocą. W drugim dniu Bóg stworzył sklepienie, firmament, które nazwał Bóg również niebem (wer. 6-8). Sklepienie niejako przysłoniło niebo oraz światłość stworzone w dniu pierwszym. Od tego momentu człowiek spoglądając w górę widzi sklepienie, drugie niebo. Jego symbolika zostanie odwzorowana w kulcie Świątynnym w postaci zasłony w kolorze fioletowym. Czytając ST musimy uważnie zwracać uwagę na znaczenie słowa “niebo”. W trzecim dniu wody zebrały się i ukazał się suchy ląd, który Bóg nazwał ziemią, a zbiorowisko wód - morzem (wer. 9-13).
Ze streszczenia pierwszej grupy trzech dni wyłania się obraz stworzenia świata jako trzykondygnacyjnego domu. “Nie czyń sobie podobizny rzeźbionej czegokolwiek , co jest na niebie w górze, i na ziemi w dole, i tego, co jest w wodzie pod ziemią.” - księga Wyjścia 20:4. Sklepienie jest piętrem, ląd - parterem, morze zaś piwnicą.
Czwarty, piąty i szósty dni różnią się od pierwszych tym, że są one nakierowane na wypełnienie przestrzeni stworzonej w pierwszej grupie. Podobnie jak my wypełniamy meblami pokoje naszych domów i mieszkań.
Na szczególną uwagę zasługuje dzień czwarty (wer.14-19). Światła niebieskie stworzone i umiejscowione w przestrzeni sklepienia są wzorowane na świetle z dnia pierwszego (wer. 3-5). Samo zaś sklepienie jest wzorem nieba z dnia pierwszego. Mają za zadanie oddzielać dzień od nocy. Zarazem mają być znakami pór. Oświecać ziemię. Wielkie światła mają rządzić dniem i nocą.
Nawiązują do nich również słowa opisujące powołanie człowieka oraz Adama w Ogrodzie Eden - “...i niech panuje nad” (1:26), “...i czyńcie ją sobie poddaną; panujcie nad...“ (1:28), “I wziął Bóg człowieka i osadził go w Ogrodzie Eden, aby go uprawiał i strzegł.” (2:15). Oznacza to, że czynności i odpowiedzialności człowieka mają charakter niebiański. Z tego też powodu nie powinno nas dziwić jak często Pismo Święte opisuje upadki królow jako spadające gwiazdy z nieba. W podobnym kluczu brzmi opis Kościoła w NT “...I wraz z Nim wzbudził, i wraz z Nim posadził w okręgach niebieskich w Chrystusie Jezusie” (Efezjan 2:6). Apostoł Jan nazywa biskupów Kościoła aniołami.
Druga narracja Stworzenia.
Zanim udamy się do znaczenia sensu stworzenia człowieka musimy jeszcze spojrzeć na szczegóły otoczenia w jakim Adam i Ewa się znaleźli. Jest nim drugi opis Stworzenia.
2:8 Potem zasadził Bóg ogród w Edenie, na wschodzie. Tam umieścił człowieka, którego stworzył.
2:9 I sprawił Pan Bóg, że wyrosło z ziemi wszelkie drzewo przyjemne do oglądania i dobre do jedzenia oraz drzewo życia w środku ogrodu i drzewo poznania dobra i zła.
2:10 A rzeka wypływała z Edenu, aby nawadniać ogród. Potem rozdzielała się na cztery odnogi.
2:11 Nazwa pierwszej: Piszon. To ta, która opływa cały kraj Chawila, gdzie jest złoto,
2:12 A złoto tego kraju jest wyborne. Tam jest żywica bdelium i kamień onyksowy.
2:13 Nazwa drugiej rzeki: Gichon. To ta, która opływa cały kraj Kusz.
2:14 A nazwa trzeciej rzeki: Chiddekel. To ta, która płynie na wschód od Asyrii. Czwartą zaś rzeką jest Eufrat.
2:15 I wziął Pan Bóg człowieka i osadził go w ogrodzie Eden, aby go uprawiał i strzegł.
...
...
3:26 I tak wygnał człowieka, a na wschód od ogrodu Eden umieścił cheruby i płomienisty miecz wirujący, aby strzegły drogi do drzewa życia.
Przenosimy się do kondygnacji, która została nazwana Ląd - Ziemia. Na tym poziomie Domu Bożego również zostały wydzielone trzy pokoje. Kraj Eden, w jego wschodniej części został zasadzony Ogród Eden, a zatem sama nazwa Eden nie odnosi się tylko do Ogrodu, lecz do całej krainy. Eden zaś otaczają krainy: Chawila, Kusz, Asyria.
Cztery rzeki rozdzieliły cały świat na cztery symboliczne kierunki. Rzeki nie muszą płynąć równo ze wskazówkami kierunków świata aby symbolicznie podzielić go na cztery.
Ogród nie był najwyższym punktem. Czytamy o tym, że rzeka wpływała do Ogrodu i w nim się dzieliła na cztery. Zatem Ogród znajdował się na wysokości, ale nie był najwyższym punktem. Udawać się do Ogrodu oznacza wspinać w górę. Na takich wyżynach odprawiano świętą liturgię 1 Sam 7:1; 9:11-12,14. Dawid umieścił Arkę na gorze Syjon. Salomon zbudował Świątynię na górze w Jeruzalem. Wspinać się w górę oznacza symbolicznie zbliżać się do Boga, jak to miało miejsce w Ogrodzie Eden. Udawać się zaś w dół, pójść wzdłuż rzek albo przemierzać kraje od rzeki do rzeki oznacza udać się w świat.
Ogród zasadzono we wschodniej części. Czytając zaś opis wygnania Adama i Ewy, zauważymy, że zostali oni wygnani w kierunku wschodnim ks. Rodzaju 3:26. Pójście na wschód symbolizuje od tego momentu oddalanie się od Boga. Powracać zaś na zachód symbolizuje nawracanie się do Boga Stwórcy. Namiot Zgromadzenia, a później Świątynia w Jeruzalem odwzorowywała kierunki i tym samym przypominała, że jest nowym, symbolicznym Ogrodem Eden. Miejsce Najświętsze znajdowało się po stronie zachodniej.
Taki sam trzyczłonowy podział świata znajdujemy na kartach Starego Testamentu w późniejszych opisach. Gdzie kraj Judei symbolizował kraj Eden, w nim zasadzona była Świątynia na wzór Ogrodu, a wszystko to otaczają kraje.
Układ trzyczłonowy Świątyni przypominał świat opisany w narracjach o Stworzeniu. W Miejscu Świętym znajdują się stół z pokładnymi chlebami, świecznik i ołtarz kadzidlany, które reprezentują naród Izraelski, kraj Eden. W miejscu Świętym był jeszcze jeden pokój - Miejsce Najświętsze, czyli Ogród Eden, gdzie znajdował się Tron Boży; na zewnątrz zaś przedsionek, symbolizujący resztę krain.
Powołanie do dojrzałości.
Teraz możemy zwrócić się do powołania samego człowieka, a w szczególności Adama.
Pierwsze słowa określające powołanie człowieka znajdują się w 1:26 - stworzył Bóg człowieka (mężczyznę i kobietę) na “obraz” i “podobieństwo” swoje, aby “panował nad stworzeniem” i “czynił ją (ziemię) poddaną”.
"Obraz" jest niczym innym jak kopią. Wyraża stan jaki został nadany w akcie stworzenia. Bóg był królem stworzenia, Adam i Ewa byli królem i królową stworzenia. Bóg był budowniczym, Adam i Ewa mieli budować.
"Podobieństwo" zaś nie musi być synonimem słowa "obraz". Wskazywać może na proces i rozwój. Staje się to widoczne w objawieniu się Syna Bożego, Jezusa Chrystusa. Apostołowie przekazują naukę Pana Jezusa “jego to głosimy, upominając każdego człowieka i ucząc każdego człowieka z całą mądrością, aby każdego człowieka okazać doskonałym w Chrystusie.” (Kol 1:28). Znaczenie tych słów ukazuje celowość powołania człowieka - wzrastać na miarę Chrystusową.
Królewskie powołanie
Słowa “czynić poddaną” w ST zostały użyte na kilka sposobów. Tak np.: król Dawid pokonywał swoich wrogów, “podbijał swoich wrogów”; natomiast w tekstach Jer. 34:11,16; 2 Kronik 28:10 oznacza to niewolnictwo.
Chociaż nie było grzechu na świecie, panowanie nad Ziemią pozostawało trudnym wyzwaniem. Uprawianie ziemi, tresowanie zwierząt, kruszenie skał i wykopywanie z ziemi cennych surowców, przetwarzanie materiałów, to wszystko oznacza czynienie poddaną. Takie właśnie powołanie, które można przyrównać do pracy inżynierskiej budowniczego, nosi charakter odpowiedzialności królewskiej.
Kapłańskie powołanie
Adam również otrzymał szczególne powołanie. Miał uprawiać i strzec Ogrodu. Księga Liczb 1:53, 3:8 używa tych słów, "doglądać" i "strzec", w odniesieniu do charakteru służby kapłańskiej. Natomiast ks. Liczb 8:15, Pwt 7:4,16 mówi w ten sposób o samej świętej służbie w Świątyni.
Celem ludzkości miało być wzrastanie we wspólnocie, w swoim królewskim i kapłańskim powołaniu, stworzonych na podobieństwo Boże.
W tym celu zostało udzielonych człowiekowi kilka lekcji. Najpierw czytamy w ks. Rodzaju 2:19-20, że "utworzył więc Pan Bóg z ziemi wszelkie dzikie zwierzęta i wszelkie ptactwo niebios i przyprowadził do człowieka, aby zobaczyć, jak je nazwie, a każda istota żywa miała mieć taką nazwę, jaką nada jej człowiek. Nadał tedy człowiek nazwy wszelkiemu bydłu i ptactwu niebios, i wszelkim dzikim zwierzętom. Lecz dla człowieka nie znalazła się pomoc dla niego odpowiednia." Od samego początku wpisana została bliska więź pomiędzy światem zwierząt a człowiekiem. Wyraża się ona w symbolice zwierząt. Są one symbolami samego człowieka, żywymi przypowieściami życia ludzkiego. Adam obserwując je, wyciągał wnioski, aż w końcu definiował i nadawał nazwy. Sam proces pobudza do skojarzenia z nauką, pedagogiką. Celem zaś jest dojrzewanie w mądrości.
Zarazem Adam miał zauważyć, że czegoś mu brakuje i w ten sposób odkryć tajemnicę społecznego aspektu obrazu Bożego, Boga w Trójcy Jedynego.
Św. Ireneusz, w Wykładzie Nauki Apostolskiej odsłania nam cenną wskazówkę, klucz interpretacyjny.
"Gdy (Bóg) uczynił człowieka panem ziemi i tych wszystkich bytów, które są na niej, ustanowił go także potajemnie panem i tych, którzy są sługami na ziemi. Jednak oni byli już doskonali, pan zaś, to jest człowiek, był mały. Był bowiem dzieckiem i trzeba było, aby wzrastając doszedł do doskonałości (Dojście do doskonałości odwołuje się do idei homo perfectus, czyli wzoru doskonałego, którym jest Chrystus.). Aby wychowanie i wzrost stały się dla niego przyjemne, przygotowano dla niego lepsze miejsce, które z powodu powietrza, piękna, światła, pożywienia, roślin, owocu, wód i wielu innych rzeczy potrzebnych do życia, było doskonalsze niż świat i nadano mu nazwę raju. Raj tak oto był piękny i dobry: Słowo Boże przechadzało się stale i rozmawiało z człowiekiem, zapowiadając rzeczy przyszłe, które mają nastąpić, ponieważ będzie zamieszkiwało i rozmawiało z nim i będzie z ludźmi, ucząc ich sprawiedliwości. Człowiek był jeszcze dzieckiem i miał niedojrzałą wolę, dlatego łatwo został zwiedziony przez uwodziciela."
Grzech pierworodny
Myślę, że po już przedstawionych obrazach i schematach powinniśmy mieć lepsze przedstawienie na czym polegał grzech. Czy polegało to na tym, że Ewa dodała słowa “i nie wolno nam dotykać”? Nie. Jest to pierwsza interpretacja dokonana przez człowieka, przez kobietę. Zauważmy w tym miejscu, że kobieta zawsze będzie interpretować świat w inny sposób niż mężczyzna.
Czy jest coś złego w tym aby “być jak Bóg”? Niezupełnie. Przecież człowiek został stworzony na obraz Boży! Co oznaczają słowa w wer. 3:22 “oto człowiek stał się jak my: zna dobro i zło”?
Księga Rodzaju już w pierwszym rozdziale objawia nam Boga, który patrzy i ocenia swoje stworzenie, potem zaś wydaje wyrok. Innymi słowy: osądza. Jest On przedstawiony jako Sędzia świata!
Zakaz spożywania z drzewa dobra i zła nie był zakazem wiecznym, lecz tymczasowym. Spożycie owocu z tego drzewa mogło nastąpić w przyszłości jako symboliczne ukoronowanie dojrzałości pierwszego Adama. Taki był zamiar Boży, aby ludzkości dorosła do miary Bożego, sędziowskiego charakteru. Księga Psalmów 82:1,2,5,6,7 objawia oczekiwania Boga względem swego ludu: “Bóg wstaje w zgromadzeniu Bożym, Pośród bogów sprawuje sąd. Jak długo sądzić będziecie niesprawiedliwie I stawać po stronie bezbożnych?...Lecz oni nic nie wiedzą i nic nie pojmują, W ciemności postępują, Chwieją się wszystkie posady ziemi. Rzekłem: Wyście bogami I wy wszyscy jesteście synami Najwyższego. Lecz jak ludzie pomrzecie I upadniecie jak każdy książę.”
Poznanie dobra i zła jest nie tyle moralną cechą, lecz zaszczytem i zdolnością orzekania, wygłoszania osądu. I Królewska 3:9 “Daj przeto twemu słudze serce rozumne, aby umiał sądzić twój lud, rozróżniać między dobrem i złem, inaczej bowiem któż potrafi sądzić ten twój ogromny lud?”
Pismo Święte wskazuje, że człowiek nie rodzi się z taką zdolnością, lecz nabywa ją poprzez naukę i doświadczenie. Tak chociażby mówi o dziecku ks. Pwt 1:39 “Także wasze małe dzieci, o których mówiliście, że staną się łupem, i wasi synowie, którzy dziś jeszcze nie rozróżniają między dobrem a złem,”
Św. Ireneusz , Wykład Nauki Apostolskiej: “Człowiek nie zachował tego przykazania, zwiedziony przez anioła, który z powodu wielu darów Bożych, danych człowiekowi, zazdrościł mu i okazawszy się w ten sposób złym, także człowieka uczynił grzesznikiem, namawiając go do nieposłuszeństwa przykazaniu Bożemu.”
A zatem Wąż wypowiedział “prawdziwe” stwierdzenie, że Adam i Ewa “moralnie są jak Bóg”. Uświadomienie sobie faktu, że są “nadzy” wskazywało na potrzebę założenia ubrania, szat sędziowskich. Wąż skusił ich tym, czego sam zapragnął, aby “udać się na skróty” na drodze dojrzewania!
Ogólny wzór ST
Pierwszy rozdział księgi Ezechiela obrazuje postać cheruba, która ma 4 twarze: byka, lwa, orła i człowieka. Znaczenie twarzy postaci można by przyrównać do układu Kanonu Pisma Świętego i tym samym do drogi duchowego rozwoju człowieka.
Byk - jest zwierzęciem symbolizującym służbę i okres kapłański. Jest to etap dziecięcy. Służba jest prosta w sensie znaczenia i definicji. Polega na wiernym i skrupulatnym trzymania się litery Prawa. Prostych zasad jakich uczy się dziecko na samym początku: “wolno”, “nie wolno”.
Lew - symbolizuje okres królewski. Król Dawid porusza się z miejsca na miejsce. Chroni i broni granic królestwa. Jednak główną cechą tego etapu jest to, że opisuje ona okres nastolatka. Młody człowiek zauważa, że znajomość samych przepisów Prawa nie wystarcza do poradzenia sobie z rzeczywistymi problemami. Przepisy Prawa Bożego potrzebują doświadczenia życiowego. Za przykład może posłużyć historia króla Salomona, który nakazuje złamać Prawo Boże i zabić dziecko, gdyż obie kobiety roszczą sobie prawo do dziecka, co z kolei prowadzi do ujawnienia się prawdy. Księgi mądrościowe są skierowane do młodego królewicza, nastolatka: ma on nauczyć się mieć właściwych przyjaciół; właściwą kobietę; słuchać rad rodziców i itd.
Orzeł - symbolizuje erę prorocką. Zazwyczaj sprowadzamy rolę proroków do wiernego i posłusznego przekazywania usłyszanych od Boga rozkazów, napomnień i wskazówek. Jednak rola proroka sięga o wiele większego powołania człowieka. Ma on zasiadać za stołem Bożym jako doradca. Bóg sięga po poradę u proroków. Ich słowa zmieniają nie tylko indywidualne życie ludzkie, ale i kształt całego Świata. Bóg zapowiada Nowe Przymierze, którego znakiem będzie prorocki charakter całego ludu, od małego do dorosłego.
Człowiek - powinniśmy już teraz skojarzyć cechy charakterystyczne każdej z Ewangelii Św., Mateusza - Jezus jako nowy Mojżesz, Marka - Jezus jest Królem, Łukasza - Jezus jest prorokiem, oraz najtrudniejszej Jana - szczególne relacje pomiędzy Ojcem i Synem.
Wypełnienie w Chrystusie- Rekapitulacja
List do Efezjan 1:10 “Tajemnicę woli swojej, aby z nastaniem pełni czasów wykonać ją i w Chrystusie połączyć w jedną całość wszystko, i to, co jest na niebiosach, i to, co jest na ziemi w nim”.
Posłużę się cytatem ze św. Ireneusza w celu wyjaśnienia, Wykład Nauki Apostolskiej: “On (Jezus Chrystus), Słowo Boże, który jednoczy i streszcza w sobie wszystko, co jest na niebie i na ziemi.” “Tak to wspaniale dokonywał naszego zbawienia i wypełniał przyrzeczenia dane ojcom i dawne nieposłuszeństwo usunął Syn Boży, a także Syn Dawida i Syn Abrahama... Bóg wziął proch z ziemi i ulepił człowieka, początek ludzkości. Tego więc
człowieka Pan streszczając i jednocząc, przyjął tę samą co on cielesność według planu zbawienia. Rodząc się z Dziewicy i z woli i mądrości Bożej, aby on sam mógł objawić to samo podobieństwo cielesności, które dotyczyło Adama, aby stać się tym człowiekiem, jaki by na początku opisany (w Piémie) na obraz i podobieństwo Boże.”
Ostateczny kształt Nowego Ogrodu - Niebiańskiego Jeruzalem
Objawienie św. Jana 21:1-3;
I widziałem nowe niebo i nową ziemię; albowiem pierwsze niebo i pierwsza ziemia przeminęły, i morza już nie ma.
I widziałem miasto święte, nowe Jeruzalem, zstępujące z nieba od Boga, przygotowane jak przyozdobiona oblubienica dla męża swego.
wer. 10-14
I usłyszałem donośny głos z tronu mówiący: Oto przybytek Boga między ludźmi! I będzie mieszkał z nimi, a oni będą ludem jego, a sam Bóg będzie z nimi.
I zaniósł mnie w duchu na wielką i wysoką górę, i pokazał mi miasto święte Jeruzalem, zstępujące z nieba od Boga,
Mające chwałę Bożą; blask jego podobny do blasku drogiego kamienia, jakby jaspisu, lśniącego jak kryształ.
Miało ono potężny i wysoki mur, miało dwanaście bram, a na bramach dwunastu aniołów i wypisane imiona dwunastu plemion synów izraelskich.
Od wschodu trzy bramy i od północy trzy bramy, i od zachodu trzy bramy, i od południa trzy bramy.
A mur miasta miał dwanaście kamieni węgielnych, na nich dwanaście imion dwunastu apostołów Baranka.
wer. 18-24
A mur jego zbudowany był z jaspisu, samo miasto zaś ze szczerego złota, podobnego do czystego szkła.
Kamienie węgielne muru miasta były ozdobione wszelakimi drogimi kamieniami: kamień pierwszy, to jaspis, drugi szafir, trzeci chalcedon, czwarty szmaragd,
Piąty sardoniks, szósty karneol, siódmy chryzolit, ósmy beryl, dziewiąty topaz, dziesiąty chryzopras, jedenasty hiacynt, dwunasty ametyst.
A dwanaście bram, to dwanaście pereł; a każda brama była z jednej perły. Ulica zaś miasta, to szczere złoto, jak przezroczyste szkło.
Lecz świątyni w nim nie widziałem; albowiem Pan, Bóg, Wszechmogący jest jego świątynią, oraz Baranek.
A miasto nie potrzebuje ani słońca ani księżyca, aby mu świeciły; oświetla je bowiem chwała Boża, a lampą jego jest Baranek.
22:1-3
I pokazał mi rzekę wody żywota, czystą jak kryształ, wypływającą z tronu Boga i Baranka.
Na środku ulicy jego i na obu brzegach rzeki drzewo żywota, rodzące dwanaście razy, wydające co miesiąc swój owoc, a liście drzewa służą do uzdrawiania narodów.
I nie będzie już nic przeklętego. Będzie w nim tron Boga i Baranka, a słudzy jego służyć mu będą.
Nie trudno jest zauważyć podobieństwa opisów i elementów, o których czytaliśmy w opisie pierwszego Stworzenia.
Drogie kamienie były ukryte w krainach rozpościerających się wzdłuż rzek, stanowiąc wyzwanie dla pokoleń Adama i Ewy. To miała być droga uczniowska, a zarazem droga dojrzewania duchowego. To oni mieli je wydobyć, przekształcić i zbudować piękny dom dla Boga. Jednak wybrali "drogę na skróty". Drogę egoizmu, pychy, a w końcu śmierci. Aż przyszedł drugi Adam, który wiernie dokończył dzieła pierwszego Adama. Wprowadził swoją małżonkę, Kościół, do Nowego Ogrodu, przekształconego w Niebiańskie Miasto Jeruzalem, gdzie drogie kamienie ozdabiają jego chwałą.
Chrystus wprowadził Kościół w Nową Erę, której nazwa to “dojrzałość na miarę Chrystusa”. Oznacza to, że Bóg tak w życiu osobistym, jak i w społecznym będzie sprowadzał na nas wyzwania i zadania godne i odpowiednie do tej Ery. Bóg chce, i do tego nas prowadzi, abyśmy zasiedli za jego stołem jako doradcy. Cechą Kościoła już nie może być naiwność, lecz mądrość.
