Konfesja Augsburska, wygłoszona w 1530 roku w Augsburgu, pozostaje podstawową Księgą Symboliczną luteranizmu. Wiele bowiem kościołów tej tradycji np. w Polsce przybiera nazwę Kościołów Ewangelicko-Augsburskich. To do Konfesji Augsburskiej odnosi się przecież jej Apologia, a także Artykuły Szmalkaldzkie czy Formuła Zgody. Konfesja stała się podstawą nowej gałęzi chrześcijaństwa mimo że nie takie były jej założenia. Reformacja wittenberska nie pragnęła bowiem budowy nowego Kościoła, nowego wyznania, ale przypomnienia wiary, którą żył Kościół Starożytny, i zreformowania w tym duchu XVI wiecznego Kościoła Zachodniego. Na skutek oporów strony Papieskiej stało się jednak inaczej.
Konfesję możemy podzielić na dwie części. Pierwsza to wyłożenie nauki Kościoła Powszechnego, druga to wykaz zniesionych nadużyć. Ogólnie składa się ona z 28 artykułów, jednakże ja chciałbym przedstawić je w formie tematycznej.
Bóg
Na temat Boga Konfesja Augsburska wypowiada się w sposób nie budzący kontrowersji ze strony rzymskiej. Przyjmowany jest dogmat Soboru Nicejskiego o jedności istoty Bożej i jej trzech osobach. Padają dosyć mocne słowa iż jest to prawda w którą należy wierzyć bez żadnego powątpiewania. Mocniejszych słów używa Apologia, która stwierdza. I twierdzimy niezłomnie, aż ci, którzy inaczej myślą, są poza obrębem Kościoła Chrystusowego, i są bałwochwalcami, i Boga znieważają. Bóg, a ściślej istota Boska według konfesji jest : wieczna, niecielesna, niepodzielna,o nieskończonej mocy, mądrości i dobroci. Bóg jest stwórca i zachowawcą wszystkiego co jest widzialne i niewidzialne.
Mimo jedności istoty Bóg jest pod trzema postaciami. I tu nawiązanie do Ojców Kościoła, którzy nauczali, że osoba nie określa ani części ani właściwości Boga, lecz to co istnieje samo przez się. Tym samym potępione zostają herezję manichejskie, walentyńskie, ariańskie, eunomiańskie, mahometańskie i samosatiańskie.
Bogu jako Trójjedynemu Konfesja poświęca swój pierwszy artykuł.
Bogu jako Jezusowi Chrystusowi poświęcony jest jej 3ci artykuł, który naucza o przyjęciu przez Boże Słowo natury ludzkiej w łonie Marii Dziewicy. Zarówno ludzka jak i Boska natura Chrystusa są nierozdzielne w jedności Jego osoby. Widać więc tu nawiązanie do Definicji Wiary uchwalonej przez IV Sobór Powszechny w Chalcedonie, a która brzmi:
Idąc za świętymi Ojcami wszyscy jednogłośnie uczymy wyznawać, że jest jeden i ten sam Syn, Pan nasz Jezus Chrystus, doskonały w Bóstwie i doskonały w człowieczeństwie, prawdziwy Bóg i prawdziwy człowiek, złożony z rozumnej duszy i ciała, współistotny Ojcu co do Bóstwa, współistotny nam co do człowieczeństwa, "we wszystkim nam podobny oprócz grzechu" (Hbr 4, 15). Przed wiekami z Ojca zrodzony jako Bóg, w ostatnich zaś czasach dla nas i dla naszego zbawienia narodził się jako człowiek z Maryi Dziewicy, Bożej Rodzicielki; jednego i tego samego Chrystusa Pana, Syna Jednorodzonego należy wyznawać w dwóch naturach, bez zmieszania, bez zmiany, bez rozdzielania i rozłączania. Nigdy nie zanikły różnice natur przez ich zjednoczenie, ale została zachowana właściwość obu, tworzących jedną osobę i jedną hipostazę. Nie można Go dzielić na dwie osoby ani ich w Nim rozróżniać, ponieważ jest jeden i ten sam Syn jednorodzony, Słowo Boże, Pan Jezus Chrystus, jak przedtem prorocy nauczali o Nim, jak sam Jezus Chrystus o tym nas pouczył i jak nam przekazał Symbol Ojców
W dalszych rozważaniach na temat Chrystusa widać oparcie na Symbolu Apostolskim, a więc Chrystus narodził się z Marii Panny, został umęczony i ukrzyżowany, ku pojednaniu z ludzi z Bogiem Ojcem i jako ofiara nie tylko za grzech pierworodny, ale także za wszelki grzech, wstąpił do piekieł, zmartwychwstał i siedzi po prawicy Ojca.
Strona Rzymska w artykule na temat Syna Bożego nie znalazła nic co budziło by dyskusję, co wynika z Apologii.
Upadek Ludzkości i Zbawienie
Kolejną istotną częścią jest kwestia upadku ludzkości a więc grzechu pierworodnego i zbawienia. Tematykę tą podejmują artykuły : II o Grzechu Pierworodnym, IV o Usprawiedliwieniu, XVIII o Wolnej Woli, XIX o Przyczynie grzechu, XX o Wierze i Dobrych uczynkach, a po części także V o Służbie Kościoła i VI o Nowym Posłuszeństwie.
Konfesja naucza iż po upadku Adama wszyscy ludzie rodzą się z grzechem a więc bez bojaźni Bożej, bez ufności ku Bogu i złymi porządaniami. Grzechy te ściągają na ludzi śmierć i wieczne potępienie, na tych którzy nie narodzą się na nowo poprzez chrzest i Ducha Świętego. Zbawienie jednak nie zależy od zasług człowieka , ale od przyjęcia łaski Chrystusa, która jest dana darmo przez wiarę.
Takie postawienie sprawy wywołało sprzeciw strony papieskiej, wynikało to z tego iż Kościół Rzymski przyjmował nauczanie Scholastyków, którzy akcentowali znaczenie uczynków do zbawienia, co skutkowało potem wypaczeniami takimi jak np. odpusty.
Bóg nigdy nie kusi do grzechu, grzech jest dziełem diabła i niepobożnych ludzi. Człowiek jako istota grzeszna nawet czyniąc dobre uczynki nie jest w stanie zasłużyć sobie nimi na zbawienie. O zbawieniu z Łaski przez wiarę pisał w Liście do Rzymian święty Paweł. Jednakże ewangelicy nurtu wittenberskiego w Konfesji podkreślili, że ich wykład Listu do Rzymian nie jest niczym nowym w Kościele, podając za przykłady Ojców Kościoła takich jak święty Augustyn czy święty Ambroży.
Usprawiedliwieni przez wiarę Chrześcijanie spełniają dobre uczynki, które wynikają z woli Bożej.
Zasada zbawienia z łaski przez wiarę jest jednym z fundamentów protestantyzmu, zwanym z łaciny Sola Gratia
Sakramenty
Sprawom sakramentów poświęcone są artykuły Konfesji : IX O Chrzcie, X o Wieczerzy Pańskiej, XI o Spowiedzi, XII o Pokucie, XIII o przyjmowaniu Sakramentów, XXII O obu postaciach, XXIV o Mszy.
Kwestia chrztu nie wywołała jakiegoś zamieszania, gdyż strona ewangelicka podkreśliła wiarę Kościoła, że chrzest jest konieczny do zbawienia, gdyż przezeń ofiarowana jest Boża łaska. Potępieni też zostali anabaptyści za odrzucenie chrztu dzieci.
Kwestią bardziej sporną pozostaje kwestia Eucharystii. Chociaż definicja podana przez Konfesję Augsburską jest dość inkluzywna, nie jest ona sprzeczna ani z rzymskokatolicką nauką o przeistoczeniu, ani prawosławną o metabole, jak i oczywiście później sprecyzowaną luterańską o Unii Sakramentalnej. Stoi jednak w sprzeczności z innymi protestanckimi doktrynami nurtu reformowanego takimi jak obecność duchowa czy też czysty symbolizm.
Kwestią jednak związaną z Sakramentem Ołtarza a budzącym kontrowersje jest podejście do Mszy i komunii pod dwoma postaciami.
Często można usłyszeć, że luteranizm zniósł mszę, co jest jednak nieprawdziwe w świetle stwierdzenia Fałszywie się oskarża nasze Kościoły, jakoby one mszę zniosły, zachowano ja bowiem i odprawia się ja u nas z najwyższa czcią.
Wprowadzone zostały jednak pewne zmiany w porządku mszy, takie jak wprowadzenie języka narodowego do liturgii. Zostały także zaniechane msze prywatne, później w Apologii Konfesji podawane są przykłady z Kościoła Wschodniego, w którym coś takiego jak msze prywatne nie występuje. Odrzucono pogląd głoszący, że msza gładzi grzechy żywych i umarłych przez samo jej odprawienie. Odrzucona została także myśl o powtarzaniu ofiary Chrystusa w sposób bezkrwawy, eucharystia w rozumieniu luterańskim jest wspomnieniem anamnezą Ofiary na Golgocie i dziękczynieniem za nią.
Komunia przestała też być udzielana wiernym tylko pod jedną postacią. Komunia pod dwoma postaciami oparta była na Bożym przykazaniu Pijcie z niego wszyscy, a także świadectwie Ojców Kościoła Cypriana, Hieronima czy też papieża Gelazjusza.
Co się tyczy kwestii spowiedzi która wtedy była traktowana jako Sakrament, Konfesja stwierdza , że należy zachować rozgrzeszenie prywatne, choć nie wymaga się wyznawania księdzu grzechów. Praktyka rozgrzeszenia prywatnego nadal występuje w luteranizmie zarówno w ramach spowiedzi indywidualnej, jak i rozgrzeszenia poprzez nałożenie rąk przy ołtarzu. Spowiedź jest dla ochrzczonych którzy upadli w grzechu, którzy pokutują. Pokuta zaś składa się ze skruchy i wiary.
Sakrament w myśl Konfesji Augsburskiej jest nie tylko znakiem rozpoznawczym wśród ludzi, ale przede wszystkim znakiem i świadectwem woli Bożej, ku pokrzepieniu wiary przystępujących.
Kościół
Kościół w myśl konfesji jest zgromadzeniem świętych, w którym wiernie naucza się Słowa Bożego i szafuje Sakramentami. Kościół nie jest jednak społecznością idealnych. Skuteczność Słowa i Sakramentów nie wynika z godności szafarzy ale ze względu na ustanowienie i nakaz Chrystusa. Tym samym potępiona zostaje starożytna herezja donatyzmu.
Publiczne nauczanie i szafowanie Sakramentami wymaga odpowiedniego powołania a więc święceń, ordynacji.
Duchownych nie obowiązuje jednak celibat, tak jak nie obowiązywał w Kościele starożytnym. Konfesja powołuje się także na list świętego Pawła, w którym pisze, że biskup powinien mieć żonę.
Omawiając sprawy związane z Kościołem i służba ordynowanych Sług, nie sposób przemilczeć kwestię zakonów, zwłaszcza, że ks. Marcin Luter wywodził się z Zakonu. Konfesja opisując historię monastycyzmu pokazuje upadek tej instytucji, która odeszła od pierwotnych założeń.
Spora krytyka spadła także na ówczesną kondycję episkopatu. Konfesja podkreśla, że wypełnianie misji apostolskiej polega na zwiastowaniu Ewangelii i odpuszczaniu grzechów.
Konfesja porusza także kwestie życia publicznego, odrzucając pomysły anabaptystów, którzy zakazywali podejmowania obowiązków obywatelskich. Chrześcijanie powinni być posłuszni władcom, chyba, że ci czynią wbrew Bogu tu nawiązanie do Dziejów Apostolskich, w których czytamy, że bardziej mamy słuchać Boga niż ludzi. Podjęte są także kwestie wolnej woli i tu nawiązanie do dzieła św. Augustyna, czy też długi wywód na temat rozróżniania pokarmów związany z różnymi praktykami postnymi. Tu także konfesja powołuje się na Augustyna.
Widać więc, że Konfesja nie była jakąś radykalną formą sprzeciwu wobec Kościoła Rzymskiego, ale wyłożeniem wiary znanej z Biblii i z Ojców Kościoła. Można więc uważać ją za najbardziej ekumeniczną księgę symboliczną luteranizmu nie licząc oczywiście 3 starokościelnych symboli. Konfesja Augsburska jest stałym pytaniem o kondycję Kościoła jego praktyk i doktryny, a zarazem odpowiedzią na te pytanie. Chciałbym zachęcić do wnikliwej własnej analizy tekstu Konfesji, przy użyciu Pisma Świętego, które jest Słowem Nieomylnego Boga, Starożytnych Symboli Wiary i Dokumentów Soborów niepodzielnego Kościoła Katolickiego, a więc powszechnego, oraz dzieł Ojców Kościoła, a także dogmatyk okresu Ortodoksji Luterańskiej. Tak aby rozszerzyć swe spojrzenie na te wyjątkowo ważne dla chrześcijaństwa wyznanie wiary.
Jakub Retmaniak
